Μουσείο, Λαογραφικό Σαρακατσάνων (Σέρρες)

Το μουσείο στεγάζεται από το 1998 σε ένα νεόδμητο κτίριο ειδικά χτισμένο γι’ αυτό τον σκοπό με την ενίσχυση του Υπουργείου Πολιτισμού. Μέσω των προσεκτικά επιλεγμένων και με σύγχρονο τρόπο παρουσιασμένων αντικειμένων μπορεί ο επισκέπτης να σχηματίσει μια πλήρη εικόνα της καθημερινής ζωής και της τέχνης των Σαρακατσάνων κατά την τελευταία φάση της νομαδικής τους ζωής, δηλαδή στο τέλος της δεκαετίας του 1940 όταν ο πόλεμος, η γερμανική κατοχή και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε έγιναν η αιτία της εξαφάνισης των τσελιγκάτων τους. Στο κέντρο του ισογείου δεσπόζει η μεγάλη καλύβα, ο χώρος διαμονής μιας διευρυμένης οικογένειας του τσελιγκάτου διακοσμημένη με πολύχρωμες μάλλινες βελέντζες. Εδώ διακρίνονται η θέση της φωτιάς (βάτρα), το χαμηλό στρογγυλό τραπέζι φαγητού (σοφράς), το ημικυκλικό ξύλινο κάθισμα (πεζούλι), τα ξύλινα ράφια όπου τοποθετούσαν τα ψωμιά (λιγκέρια) και τα χάλκινα σκεύη για την παρασκευή του φαγητού. Κοντά στη μεγάλη καλύβα υπάρχει η αναπαράσταση του πρόχειρου στεγάστρου (τσιατούρα) από χοντρό μάλλινο ύφασμα, το οποίο οι νομάδες Σαρακατσάνοι έστηναν για τη διανυκτέρευση του καραβανιού κατά τη διάρκεια της πορείας του από τα χειμαδιά στα ορεινά και αντίστροφα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται η καλύβα του βοσκού, η οποία στηνόταν στον χώρο της βοσκής των προβάτων και το ορθογώνιο τυροκομείο (μπαντζός), στο εσωτερικό του οποίου εκτίθεται ο πλήρης εξοπλισμός του που απαρτιζόταν από τον μεγάλο πάγκο (τεζάκι), τα ποικιλόσχημα δοχεία για το γάλα (μετρίδια), το καζάνι όπου στράγγιζαν και έπηζαν το γάλα και το μεγάλο χάλκινο δοχείο (γκιούμι). Αίσθηση προκαλεί το επίσης ορθογώνιο πρόχειρο σχολείο των Σαρακατσάνων που λειτουργούσε μόνο τα καλοκαίρια με εξοπλισμό και δάσκαλο δανεισμένους από κάποιο γειτονικό χωριό. Σημειώνεται ότι για να γίνει κάποιος τσέλιγκας, δηλαδή αρχηγός του τσελιγκάτου, έπρεπε να γνωρίζει ανάγνωση, γραφή και αριθμητική. Σε παρόμοια σχολεία έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα Σαρακατσάνοι, οι οποίοι αργότερα, μετά τη διάλυση των τσελιγκάτων, διέπρεψαν στο εμπόριο, στις επιστήμες και στην πολιτική. Ο όροφος είναι αφιερωμένος κυρίως στην υφαντική τέχνη, στην οποία διέπρεψαν οι Σαρακατσάνες. Μία μεγάλη προθήκη περιλαμβάνει έναν αργαλειό, φωτογραφίες, δείγματα υφαντικής και ξύλινα εργαλεία. Εικονίζει πιστά όλες τις φάσεις της δουλειάς, από το κούρεμα των ζώων μέχρι το υφαντό, που μπορεί να ήταν βαμβακερά υφάσματα για διάφορες χρήσεις ή μάλλινες βελέντζες με πολύχρωμα γεωμετρικά σχέδια. Υπάρχουν επίσης προθήκες με κοσμήματα και εξαρτήματα γυναικείας φορεσιάς και ένας μεγάλος αριθμός παραδοσιακών ενδυμασιών, γυναικείων, αντρικών και παιδικών, από πολλές τοποθεσίες της βόρειας Ελλάδας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η γυναικεία φορεσιά του γάμου και η αντρική του κλέφτη ή του αρματολού του 1821. Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν τα δείγματα της κεντητικής και της πλεχτικής τέχνης που εκτίθενται σε πολλά σημεία του μουσείου: μικροί τετράγωνοι σάκοι από μάλλινο υφαντό για τη μεταφορά της γαμήλιας κουλούρας (κλουροτροβάδες), μικρές ποδιές με κεντημένο στο χέρι διάκοσμο (παναούλες) και γυναικείες πλεχτές κάλτσες με ένα σύρραπτο τμήμα (κοντοτσούραπα) που έντυναν το κάτω μέρος του ποδιού μέχρι τον αστράγαλο. Εσωτερικό της μεγάλης καλύβας διακοσμημένο με πολύχρωμες μάλλινες βελέντζες (Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων Σερρών). Εξωτερική άποψη του κτιρίου που στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων Σερρών. Η «μεγάλη καλύβα», η οποία αποτελούσε το χώρο διαμονής της οικογένειας των Σαρακατσάνων (Λαογραφικό Μουσείο Σαρακατσάνων Σερρών).